ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ବନାଗ୍ନି ବିଗତ କେତେ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବ୍ୟାପକ ଆକାର ଧାରଣ କରିଛି ଏବଂ ଏହା ଫଳରେ ବହୁ ଧନଜୀବନ ହାନି ଘଟୁଛି। ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁ ଯୋଗୁଁ ବିଶ୍ୱର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଶୋଷଣ ଉତ୍ସ ବା କାର୍ବନ ସିଙ୍କ୍ ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛି। କାନାଡାର ଉତ୍ତରାଞ୍ଚଳର ବନ (ବୋରିଲ ଫରେଷ୍ଟ) ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲର ଆମାଜନ ଉପତ୍ୟକାର ବର୍ଷା ବନ ଏହି ବନାଗ୍ନି ଦ୍ୱାରା ସବୁଠୁ ଅଧିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଛି। ମେରିଲ୍ୟାଣ୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପକ୍ଷରୁ କରାଯାଇଥିବା ଏକ ନୂଆ ଅନୁଧ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ୨୦୦୧ ତୁଳନାରେ ଏବେ ବନାଗ୍ନି ଦ୍ୱାରା ବର୍ଷକୁ ତିନି ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ହେକ୍ଟର ଜଙ୍ଗଲାଞ୍ଚଳ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେଉଛି । ସରଳ ଭାଷାରେ ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ବିଶ୍ୱର ମୋଟ ବୃକ୍ଷର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଗତ ୨୦ବର୍ଷରେ ନଷ୍ଟ କଲାଣି। ଦିନକୁ ଦିନ ବନାଗ୍ନି ଘଟଣା ଅଧିକ ହେଉଛି ଓ ଏହାର ଭୟାବହତା ବଢୁଛି। ଅତଏବ ବିଶ୍ୱର ଜୀବମଣ୍ଡଳ ଓ ପରିବେଶ ପାଇଁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଘାତକ ପ୍ରମାଣି ହେଉଛି ଏହାର ଭୟାବହତା ବଢୁଛି । ଅତଏବ ବିଶ୍ୱର ଜୀବମଣ୍ଡଳ ଓ ପରିବେଶ ପାଇଁ ମଣିଷର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି। ବିଶ୍ୱର ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏହି ବନାଗ୍ନି ଘଟଣାକୁ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି। ଏବେ ଯେଉଁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ତାପ ପ୍ରବାହ ଅନୁଭୂତ ହେଉଛି ତାହା ୧୫୦ବର୍ଷ ତଳେ ହୋଇଥିବା ଝାଂଜିଠାରୁ ପାଂଚଗୁଣ ଅଧିକ ଥର ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛି। ଏହାଫଳରେ ମାଟିର ବତର ଶୁଖିଯାଉଛି ଏବଂ ବନାଗ୍ନି ସୃଷ୍ଟି ଏହାକୁ ବ୍ୟାପିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି। ଜଙ୍ଗଲରେ ନିଆଁ ଲାଗିଲେ ପ୍ରଚୁର ଧୂଆଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗମନ ବଢେ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଜଳବାୟୁ ପରବର୍ତନକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରିଥାଏ। ମାଟିର ଜଳୀୟ ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଗଛଲତା ମରିବା ସହିତ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ଘଟେ।
ଭାରତୀୟ କାହାଣୀ –
ବିଶ୍ୱ ବନାଗ୍ନି ଜନିତ ସମସ୍ୟାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଭାରତ ତାହାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବଢାଇଛି । ଭାରତର ମୋଟ ଜଙ୍ଗଲର ୨୫ ଶତାଂଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡ ପ୍ରବଣ ଏହା ସତ୍ୱେ ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁ ଯୋଗୁ ଭାରତୀୟ ବାନାଂଚଳରେ ମାତ୍ର ୩ ଶତାଂଠ ଗଛ ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ଭାରତୀୟ ଜଙ୍ଗଲ ସର୍ଭେ ପକ୍ଷର ବନ ଅଗ୍ନି ନାମରେ ଏକ ଜିଓ-ପୋର୍ଟାଲ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି । ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସହଜରେ ବନାଗ୍ନିକୁ ଠାବ କରି ଆବଶ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ହେଉଛି । ଏଥିରୁ ବନାଗ୍ନି ସଂକ୍ରାନ୍ତ ତଥ୍ୟ ଠିକ୍ ସମୟରେ ମିଳିବା ସହିତ ଏହାର ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳୁଛି । ଏହି ପୋର୍ଟାଲଟି ଏକ ସିଙ୍ଗଲ ପଏଂଟ ସୋର୍ସ ବା ଏକସ୍ଥାନୀକ ଉତ୍ସ ଭାବରେ କାମ କରିପାରିବ । ଭାରତରେ ଘଟୁଥିବା ବନାଗ୍ନି ସମ୍ପର୍କରେ ଏଥିରୁ ତଥ୍ୟ ମିଳିପାରିବ । ଜାତୀୟ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ପରିଚାଳନା ପ୍ରାଧିକରଣ (ଏନ୍ଡିଏମ୍ଏ) ଅଧୀନରେ ଭାରତ ଖୁବ ଶୀଘ୍ର ବନାଗ୍ନି ମୁକାବିଲା ବ୍ୟବସ୍ଥା ରଖିବାକୁ ଯାଉଛି । ଏହା ଫଳରେ ବନାଗ୍ନିର ତୁରନ୍ତ ମୁକାବିଲା କାମ ସୁନିଶ୍ଚିତ ହୋଇପାରିବ ।
ଟେକ୍ନାଲୋଜି ଓ ନିୟାମକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ସହିତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ସମ୍ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଛନ୍ତି । ଫଳରେ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆସିଛି । ଯୁଗ୍ମ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନା (ଜେଏଫ୍ଏମ୍)ରେ ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇବା ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କ ସହାୟତା ନିଆଯାଇଛି । ଏଥି ପାଇଁ ଦେଶସାରା ଗ୍ରାମ ସ୍ତରରେ ଜେଏଫ୍ଏମ୍ କମିଟିମାନ ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ଏହି କମିଟି ମାନ ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷା ଓ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନା କାମ ସ୍ଥାନୀୟ ଭାବେ ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଏବେ ଭାରତରେ ୩୬, ୧୬୫ ଜେଏଫଏମ୍ କମିଟି ଅଛି । ଏହି କମିଟି ଉପରେ ୧୦.୨୪ ନିୟୁ୍ତ ହେକ୍ଟରରୁ ଅଧିକ ଜଙ୍ଗଲାଞ୍ଚଳର ସୁରକ୍ଷା ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି। ଗୋଷ୍ଠୀଭିତ୍ତିକ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନା ନୀତି କ୍ରମଶଃ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଉଛି । କର୍ଣ୍ଣାଟକର ଉତ୍ତର କନ୍ନଡ ଜିଲ୍ଲା ସମେତ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି କମିଟି ସକ୍ରିୟ । କମିଟି ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରି ବନାଗ୍ନିର ମୁକାବିଲା ଓ ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କୁ ସାମିଲ କରୁଛି । ଜନଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ପଥପ୍ରାନ୍ତ ନାଟକ, ଘରକୁ ଘର ଅଭିଯାନ, ଅଗ୍ନି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କକ୍ଷ ଗଠନ ଓ ୱାଚ ଟାୱାରମାନ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ମଧ୍ୟ କାମ ହେଉଛି । ଏହାର ଲାଭ ମିଳୁଛି । ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗର ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ବର୍ଷକ ଭିତରେ ବନାଗ୍ନି ଘେନି ଲୋକଙ୍କ ସତର୍କତା ୫ଶତାଂଶ ବଢିଛି ଏବଂ ପୋଡି ଯାଇଥିବା ଜଙ୍ଗଲାଞ୍ଚଳର ପରିମାଣ ୫୮ଶତାଂଶ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବାନ୍ଦିପୁର ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଞ୍ଚଳରେ ବନାଗ୍ନି ମୁକାବିଲା ପଦକ୍ଷେପ ଯୋଗୁଁ ନିଆଁ ଲାଗିବା ଘଟଣା କମିଛି ଏବଂ ଜଙ୍ଗଲର ଆୟତନ ଓ ଘନତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟକୁ ରୋକାଯାଇ ପାରୁଛି । ସେଠାରେ ନୂଆ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ୧୨ରୁ ୧୮ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଜୈବ ବିବିଧତାର ଘନତ୍ୱ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଭାବେ ବଢାଇବାରେ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି ।
ଅତି ଦାରୁଣ ପାଣିପାଗ ଓ ତତ୍ଜନିତ ଘଟଣା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଭାରତ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ନିଜର ପ୍ରସ୍ତୁତିକୁ ଆହୁରି ବ୍ୟାପକ କରୁଛି । ଭାରତର ପାରମ୍ପରିକ ବନାଗ୍ନି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଉନ୍ନତି ଆଣି ନିଆଁ ଦାଉରୁ ଜଙ୍ଗଲକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନେଉଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ନିଆଁ ଲାଗିବା ମାତ୍ରେ ତତ୍କାଳ ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଉଛି । ଏହା ଫଳରେ ବନାଗ୍ନି ସଂଖ୍ୟା କମୁଛି ଓ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ପରିମାଣ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ଭାରତ ଗୋଷ୍ଠୀ ଭିତ୍ତିକ ବନାଗ୍ନି ପରିଚାଳନାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଛି। ଏଥିରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଶକ୍ତିକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ଆଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଯଥା ଆଲର୍ଟ ସିଷ୍ଟମ, ଜିପିଏସ୍ ଟ୍ରାକର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ନିଆଁ ଲାଗିବା କ୍ଷଣି ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇ ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପନ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି। ଏହା ଫଳରେ ଜଙ୍ଗଲର କ୍ଷେତ୍ରସ୍ତରୀୟ ପରିଚାଳକ ସାମିଲ ହେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ନିଆଁ ଲାଗିବା ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସଫଳତାର ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ଏହି ପ୍ରୟାସ ଫଳରେ ଭାରତର ବନାଗ୍ନି ଓ ତତ୍ଜନିତ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଉଛି।
ଜି- ୨୦ର ଗୁରୁତ୍ୱ –
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପଛରେ ରହୁଥିବା ବନାଗ୍ନିଜନିତ ପ୍ରଭାବକୁ ମନରେ ରଖି ଭାରତର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ପରିଚାଳିତ ଜି-୨୦ର ଚଳିତ ବର୍ଷର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଗାନ୍ଧିନଗର ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ବା ରୋଡ ମ୍ୟାପ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ନାମ ଥିଲା ଗାନ୍ଧିନଗର ଇମ୍ଲିମେଣ୍ଟେସନ ରୋଡ ମ୍ୟାପ ବା ଜିଆଇଆର । ଏହା ଛଡା ସେହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ଗାନ୍ଧିନଗର ଇନ୍ଫରେମେସନ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ବା ଜିଆଇପି ନାମରେ ଆଉ ଏକ ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା (ରୋଡ ମ୍ୟାପ) ଜି-୨୦ ଓ ସହଯୋଗୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବନାଗ୍ନି ରୋକିବାରେ ସହଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି, ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା, ଜୀବମଣ୍ଡଳର ପୁରରୁଦ୍ଧାର ଓ ବାନଗ୍ନି ଖଣି ଖନନ ଦ୍ୱାରା ନଷ୍ଟ ହେଉଥିବା ଜଙ୍ଗଲାଞ୍ଚଳର ପୁନରୁଦ୍ଧାରକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଉଛି । ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ଏକ ବନାଗ୍ନି ମୁକାବିଲାର ଉପାୟଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଭାରତ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଛି। ଭାରତର ଏହା ଏକ ଚମତ୍କାର ଉଦ୍ୟମ । ଜି-୨୦ର ସଦସ୍ୟମାନେ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସଫଳ ମୁକାବିଲାକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ଭାରତ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗରେ ରହିଛି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଜି-୨୦ର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଭାରତ ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛି ସେଥିପ୍ରତି ଏହାର ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ଆଗ୍ରହ ନିଶ୍ଚୟ ପ୍ରଣିଧାନ ଯୋଗ୍ୟ । ଅତଏବ ଏହା ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ କେମିତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ସେ ଦାୟିତ୍ୱ ଜି-୨୦ର ସବୁ ସଦସ୍ୟ ଓ ସହଯୋଗୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର । ଏଥିରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ସହଯୋଗ ଲୋଡା । ‘ଜିଆଇପି-ଜିଆଇଆର’ ପ୍ରୟାସ ଦ୍ୱାରା ବନାଗ୍ନିର ସଫଳ ମୁକାବିଲା ସହିତ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ହୋଇପାରିବ ଏବଂ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜନିତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସହଜ ହେବ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଓ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଉଦ୍ୟମ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ ଉନ୍ନତ ତଥା ନିବିଡ କରିବା ସହିତ ବନାଗ୍ନି ଓ ପରିବେଶଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହେବ
-/DevDRath